‘We zijn screwed’, zo vat Rop Gongrijp het kort samen. Volgens hem is het afluisteren door geheime diensten inmiddels al zo ingebed in het dagelijks leven, dat er bijna geen weg meer terug is. ‘We hebben de politiestaat al gemaakt. Die is er al tien jaar.’
Gongrijp, hacker en mede-oprichter van internetprovider XS4All, deed zijn uitspraken tijdens de BètaBreak, een discussieplatform dat iedere maand georganiseerd wordt op de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI) aan de UvA.
Is er nog een weg terug? Volgens Gongrijp zijn burgers allang de controle kwijtgeraakt. ‘Het is al te laat. We hebben de sleutels van een vreselijk nare machine weggegeven.’ Toch stelt hij dat er nog wel iets te doen is om de politiestaat te bestrijden. ‘We moeten nieuwe technieken bouwen, politici verkiezen die verstand hebben van internet, realistisch kijken. We moeten ons niet in slaap laten sussen.’
Een van die nieuwe technieken was het onderwerp van de discussie: cryptografie, ‘ de kunst van het geheimschrift’, aldus Gongrijp. Deze vorm van databeveiliging versleutelt data zo dat de gegevens zonder sleutel niet kunnen worden gelezen worden door de ontvanger of wie de boodschap weet te onderscheppen. ‘Het gebruik van de cryptografie heeft een hoge vlucht genomen met de opkomst van moderne communicatiemiddelen’, vertelt hij. ‘En daarmee ook de behoefte om te spioneren door beveiligingsdiensten.’
Deep state
Gongrijp stelt dat de mogelijke gevaren de hoeveelheid geld die wordt uitgegeven aan defensie en spioneren niet rechtvaardigen. ‘Er zijn geen echte vijanden meer. Het enige dat de enorme hoeveelheid geld dat wordt uitgegeven zou kunnen rechtvaardigen is een invasie vanuit de ruimte.’ Terrorisme wordt als vrijbrief gebruikt door overheden om hun eigen bevolking te kunnen bespioneren, stelt hij. ‘Overheden hebben hun eigen bevolking als vijand aangeduid. Ze zijn met elkaar een handeltje in spionagegegevens begonnen, ze ruilen informatie over hun burgers uit. De deep state is geen staat in een staat, hij is veel groter.’
Internetbeveiliger Jeremy Butcher is sceptisch over het scenario dat Gongrijp schetst. ‘Ik vind het moeilijk voor te stellen. Als op nationaal vlak verschillende instanties al nauwelijks kunnen samenwerken, hoe moet dat dan tussen landen?’ stelt hij. Gongrijp: ‘Ik zeg ook niet dat het efficiënt zal zijn. Wat ik verwacht is een wrede en inefficiënte onderdrukking.’
Kwantumcryptografie
Een antwoord op de afluisterdrang van overheden kan kwantumcryptografie bieden, al zijn de sprekers hier nog kritisch over. In theorie kan met kwantumcryptografie data oneindig veel beter beveiligd worden, waardoor het zo goed als onmogelijk wordt beveiligde informatie te kraken. Is dat geen gunstige ontwikkeling voor privacy op internet? Volgens Gongrijp is het probleem niet de cryptografie, maar de computers waartussen de communicatie plaatsvindt. Het is voor veiligheidsdiensten makkelijk in te breken in deze ‘eindpunten’.
Ook de andere sprekers zien in kwantumcryptografie niet een wondermiddel. Butcher vertelt dat de theorie het probleem niet is, maar de praktijk: het ontwikkelen van computerprogramma’s, bijvoorbeeld. Ook zijn de huidige netwerken nog niet berekend op de eisen die kwantumcryptografie aan hen stelt. Kwantumcryptografie is dus in de huidige staat (nog) niet de oplossing om de overheid buiten de deur te houden. Maar wat is dan wel de oplossing? Christian Schaffner, universitair docent bij het Institute for Logic, Language & Computation van de UvA, heeft een antwoord: ‘Het begint bij bewustwording. Het is al goed dat die er nu is. En gelukkig leven we niet in Oost-Duitsland, dat was een andere tijd.’