Category: Wetenschappelijk

Gevarieerde voeding en het evenwicht tussen bacteriën dat daardoor ontstaat, is van het grootste belang bij mondgezondheid. Dat zei hoogleraar experimentele preventieve tandheelkunde en prorector van de UvA Bob ten Cate gisteren tijdens zijn Amsterdamlezing in Crea. ‘Tachtig tot 90 procent van de cellen in het menselijk lichaam is een bacterie. We moeten het evenwicht zien te bewaren.’

Ten Cate leidt zijn lezing in door het belang van een goede ‘mondgezondheid’ te benadrukken. ‘De levensverwachting van mensen wordt er mede door bepaald. Daarnaast is het van invloed op de kwaliteit van leven.’

Als voorbeeld noemt Ten Cate een grote hoeveelheid problemen op die met de mond verband houden, zoals een slechte adem, tanderosie, gevoelige tanden, mondkanker en tandbederf. Vooral dat tandbederf (simpeler gezegd: gaatjes) staat centraal in het tandheelkundig onderzoek, vertelt Ten Cate. ‘Iedereen lijdt eraan. Er is bijna geen mens die zijn gehele leven geen last heeft van gaatjes en daarnaast is het een universeel probleem. Het komt overal te wereld voor.’

Toevallige ontdekking
De ontdekking van het effect van fluoride op het gebit heeft een revolutie ontketend in de tandheelkunde. Het is nog steeds het enige middel dat gaatjes tegengaat en ze zelfs kan herstellen, vertelt Ten Cate. ‘De ontdekking was heel toevallig. In de staat Colorado bleek dat mensen wel rare vlekjes op hun tanden hadden, maar geen tandbederf.’ Na twintig jaar onderzoek kwamen wetenschappers er achter dat het fluoride was dat in het leidingwater zat, dat ervoor zorgde dat mensen geen gaatjes kregen.

Sinds deze ontdekking en de introductie van tandpasta met fluoride heeft de wereldbevolking aanzienlijk minder last van gaatjes, zegt Ten Cate. Maar sinds 2000 is er een trend te zien waarin vooral bij kinderen weer meer gaatjes worden geconstateerd. ‘Dit ligt vooral aan veranderende voedingsgewoonten,’ zegt Ten Cate. ‘In de VS is op de plekken waar de meeste mensen obesitas hebben ook het aantal mensen met tandbederf het grootst. Fluoride is vooral effectief in de herstelfase na het eten. Maar doordat mensen de hele dag door eten is er geen herstelfase meer.’

Bacteriën
Hoe moet het verder met de tandheelkunde na de fluoride-revolutie? Waar is de volgende doorbraak te verwachten? Ten Cate: ‘Ik denk dat in het onderzoek naar bacteriën de volgende doorbraak zal brengen. Tachtig tot 90 procent van de cellen binnen het menselijk lichaam zijn bacteriën. In de mond spelen dezelfde processen af als in de rest van het lichaam. Alleen de mond heeft als voordeel dat hij zo goed toegankelijk is. Onderzoek naar de werking van bacteriën in de mond kan helpen bij het begrijpen van processen in de rest van het lichaam.’

Veel van de mondbacteriën werken samen, vertelt Ten Cate, wat gebruikt kan worden om schadelijke bacteriën uit te schakelen. ‘We kunnen ze voor de gek houden, zodat ze zichzelf doden bijvoorbeeld.’

Uiteindelijk zal de bacterie wel aan het langste eind trekken, verwacht Ten Cate. ‘Het is misschien een trieste mededeling, maar bacteriën leven maar een paar dagen, terwijl een mens járen leeft. Daardoor kan een bacterie zich veel sneller aanpassen. De bacteriën zullen winnen.’

Welke tandpasta?
Vanuit het publiek komt de vraag hoe we kunnen zorgen dat ons gebit het langst meegaat. Ook komt de onvermijdelijke tandpasta-advies vraag. Volgens Ten Cate maakt het in Nederland niet zo veel uit welke tandpasta je koopt. ‘In alle tandpasta’s zit fluoride. Als u geen problemen heeft, koop dan gewoon een simpele tandpasta.’

Ook geeft Ten Cate nog een algemene tip om de mond en het gebit gezond te houden. Het is volgens hem belangrijk om niet te veel ‘zoetmomenten’ te hebben, oftewel niet te veel achter elkaar te snoepen. Daarnaast is voeding belangrijk. ‘Bij de mond geldt dat dat niet één specifieke bacterie de boosdoener is. Als er iets mis is gaat het om een verstoring van het evenwicht. Om dat evenwicht te bewaren, moet je zo veel mogelijk gevarieerde voeding eten.’

De wetenschap is aan een grote verandering toe. Het systeem van checks and balances werkt niet meer. Dat is de boodschap van Science in transition, een recent opgerichte ‘actiegroep’ van vijf vooraanstaande Nederlandse en buitenlandse wetenschappers. Ze luiden de noodklok tijdens een conferentie die 7 en 8 oktober plaatsvond bij de Koninklijke Nederlandse Akademie der Wetenschappen (KNAW). Ook andere vertegenwoordigers van wetenschap, politiek en het bedrijfsleven gaven hun visie.

Kritiek heeft Science in transition bijvoorbeeld op de weergave van de resultaten van onderzoek, publicatiedruk, niveau van onderwijs en het gebrek aan carrièreperspectief voor jonge academici. Wetenschap moet volgens de actiegroep gewaardeerd worden om de maatschappelijke meerwaarde die het oplevert. Daarnaast vinden zij dat het belangrijk is dat publiek beter gaat begrijpen hoe wetenschap tot stand komt.

Vertrouwen was gisteren, tijdens de eerste dag van de conferentie, een van de onderwerpen van gesprek. Hoe zit met het met ‘het beeld’ van de wetenschap? Vertrouwt de maatschappij de wetenschap nog wel? Volgens Science in transition koesteren mensen een beeld waarin wetenschappers ‘door nieuwsgierigheid gedreven onbetwijfelbare kennis leveren’. Dit beeld is onvolledig en heeft als gevolg dat elke smet op dat beeld het vertrouwen ondermijnt, aldus de actiegroep.

Sheila Jasanoff (verbonden aan onder andere Harvard) stelt dat het vertrouwen dat mensen in wetenschappers stellen nog vrij hoog is op dit moment, maar dat dat vertrouwen aan erosie onderhevig is. Dat komt volgens haar bijvoorbeeld omdat wetenschappers niet altijd in dienst van de maatschappij handelen, maar soms in eigenbelang of het belang van bedrijven die onderzoek financieren voorop stellen in plaats van het publieke belang. ‘Bij wetenschap gaat het niet alleen om vertrouwen, maar ook om verantwoording’, zo stelt ze. Daarom moeten wetenschappers heel duidelijk aangeven wie hun onderzoek gefinancierd heeft en iedere schijn van belangenverstrengeling proberen te voorkomen.

Jeroen Geurts, hoogleraar neurowetenschap aan de VU en voorzitter van De Jonge Academie binnen de KNAW, vertelt dat er een enorme explosie van kennis is geweest in de afgelopen decennia. ‘Kijk maar naar het aantal resultaten als je “het onderbewuste” intikt bij een wetenschappelijke database. We meten bijna alles, bijvoorbeeld op het gebied van het brein, onderbewuste, genomen, culturen, sociale migratie. Tot kwispelende hondenstaarten aan toe.’

Commercialisering van wetenschap
Zelfs in de wetenschap zelf gaat het om ‘meten’ volgens Geurts. Hij noemt de H-index die aangeeft hoe goed een wetenschapper het doet ten opzichte van andere wetenschappers op het gebied van aantallen publicaties. Geurts stelt dat er een commercialisering van de wetenschap heeft plaatsgevonden. Omdat wetenschappers makkelijk willen ‘scoren’, voeren zij niet gerandomiseerde experimenten uit, maar doen veel correlationeel onderzoek, dat gemakkelijk en snel resultaten oplevert. In 80 procent van de gevallen blijkt later dat deze resultaten niet kloppen waardoor het publiek het vertrouwen in de wetenschap verliest.

Vernieuwing is volgens Geurts het sleutelbegrip om deze trend te doorbreken. ‘Wetenschap moet een ononderbroken maatschappelijk debat zijn, je krijgt vertrouwen terug door mensen te betrekken bij onderzoek. We moeten nieuwe manieren bedenken om ons te laten zien aan het publiek, om wetenschap in de hoofden van mensen te krijgen.’ Geurts noemt als voorbeelden Twitter, Facebook of het bijhouden van een blog. ‘We moeten niet alleen kijken naar economische waarde van wetenschap, maar ook naar maatschappelijke waarde.’

De aanbevelingen die Science in Transition doet om tot een betere wetenschapsbeoefening te komen zijn hier na te lezen.

‘We zijn screwed’, zo vat Rop Gongrijp het kort samen. Volgens hem is het afluisteren door geheime diensten inmiddels al zo ingebed in het dagelijks leven, dat er bijna geen weg meer terug is. ‘We hebben de politiestaat al gemaakt. Die is er al tien jaar.’

Gongrijp, hacker en mede-oprichter van internetprovider XS4All, deed zijn uitspraken tijdens de BètaBreak, een discussieplatform dat iedere maand georganiseerd wordt op de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI) aan de UvA.

Is er nog een weg terug? Volgens Gongrijp zijn burgers allang de controle kwijtgeraakt. ‘Het is al te laat. We hebben de sleutels van een vreselijk nare machine weggegeven.’  Toch stelt hij dat er nog wel iets te doen is om de politiestaat te bestrijden. ‘We moeten nieuwe technieken bouwen, politici verkiezen die verstand hebben van internet, realistisch kijken. We moeten ons niet in slaap laten sussen.’

Een van die nieuwe technieken was het onderwerp van de discussie: cryptografie, ‘ de kunst van het geheimschrift’, aldus Gongrijp. Deze vorm van databeveiliging versleutelt data zo dat de gegevens zonder sleutel niet kunnen worden gelezen worden door de ontvanger of wie de boodschap weet te onderscheppen. ‘Het gebruik van de cryptografie heeft een hoge vlucht genomen met de opkomst van moderne communicatiemiddelen’, vertelt hij. ‘En daarmee ook de behoefte om te spioneren door beveiligingsdiensten.’

Deep state
Gongrijp stelt dat de mogelijke gevaren de hoeveelheid geld die wordt uitgegeven aan defensie en spioneren niet rechtvaardigen. ‘Er zijn geen echte vijanden meer. Het enige dat de enorme hoeveelheid geld dat wordt uitgegeven zou kunnen rechtvaardigen is een invasie vanuit de ruimte.’  Terrorisme wordt als vrijbrief gebruikt door overheden om hun eigen bevolking te kunnen bespioneren, stelt hij. ‘Overheden hebben hun eigen bevolking als vijand aangeduid. Ze zijn met elkaar een handeltje in spionagegegevens begonnen, ze ruilen informatie over hun burgers uit. De deep state is geen staat in een staat, hij is veel groter.’

Internetbeveiliger Jeremy Butcher is sceptisch over het scenario dat Gongrijp schetst.  ‘Ik vind het moeilijk voor te stellen. Als op nationaal vlak verschillende instanties al nauwelijks kunnen samenwerken, hoe moet dat dan tussen landen?’ stelt hij. Gongrijp: ‘Ik zeg ook niet dat het efficiënt zal zijn. Wat ik verwacht is een wrede en inefficiënte onderdrukking.’

Kwantumcryptografie
Een antwoord op de afluisterdrang van overheden kan kwantumcryptografie bieden, al zijn de sprekers hier nog kritisch over. In theorie kan met kwantumcryptografie data oneindig veel beter beveiligd worden, waardoor het zo goed als onmogelijk wordt beveiligde informatie te kraken. Is dat geen gunstige ontwikkeling voor privacy op internet? Volgens Gongrijp is het probleem niet de cryptografie, maar de computers waartussen de communicatie plaatsvindt. Het is voor veiligheidsdiensten makkelijk in te breken in deze ‘eindpunten’.

Ook de andere sprekers zien in kwantumcryptografie niet een wondermiddel. Butcher vertelt dat de theorie het probleem niet is, maar de praktijk: het ontwikkelen van computerprogramma’s, bijvoorbeeld. Ook zijn de huidige netwerken nog niet berekend op de eisen die kwantumcryptografie aan hen stelt. Kwantumcryptografie is dus in de huidige staat (nog) niet de oplossing om de overheid buiten de deur te houden. Maar wat is dan wel de oplossing? Christian Schaffner, universitair docent bij het Institute for Logic, Language & Computation van de UvA, heeft een antwoord: ‘Het begint bij bewustwording. Het is al goed dat die er nu is. En gelukkig leven we niet in Oost-Duitsland, dat was een andere tijd.’

According to the Central Intelligence Agency (CIA) World Factbook (2012) the sex ratio at birth (secondary sex ratio) is approximately 105 boys per hundred girls. This ratio is stable across different populations, regions and time. However, a well-documented deviation from this ‘base-rate’ is the change is sex-ratio during and immediately after armed conflicts. So, in other words, during and after wars more boys are born. This is especially the case during long conflicts with many troops deployed. This strange phenomenon is often termed ‘the returning soldier effect’.

Below the paper I wrote about this fascinating phenomenen (in English).  Is it true that after and during a war more boys are born? Is it a fact, or just a myth?
[scribd id=111006513 key=key-930e2un3xfepb1kiujg mode=scroll]

Bij de rechtbank Den Haag het proces begonnen tegen de zeer omstreden langstudeerboete. Studenten betogen dat bepaalde groepen zoals studenten die in deeltijd studeren of bestuurswerk verrichten de dupe worden van deze maatregel. Maken zij enige kans? In deze juridische analyse zoek ik het uit.

De ‘langstudeerboete’ (formeel: Wet verhoging collegegeld langstudeerders) houdt in dat studenten die meer dan een jaar vertraging hebben in de bachelor of masterfase een hoger collegegeld moeten betalen. Ondanks grootschalige demonstraties door studenten is de regering bij haar voornemen gebleven en is de wet aangenomen. Vanaf 1 september 2013 zijn studenten die langer studeren dan nominaal plus een jaar uitloop een collegegeld verschuldigd tegen een verhoogd tarief van 4.713 euro.

De staatssecretaris van Onderwijs Cultuur en Wetenschap, Halbe Zijlstra, beargumenteert in de Memorie van Toelichting dat de kosten van het langer studeren te hoog worden geacht in verhouding tot het totale budget dat beschikbaar is voor het hoger onderwijs. Er is zelfs bewust voor gekozen geen overgangsrecht te gebruiken. Zijlstra geeft aan dat de regering heeft meegewogen dat studenten de verhoging van het collegegeld niet hebben kunnen voorzien. Volgens hem is het niet mogelijk te investeren in het hoger onderwijs zonder eerst te bezuinigen en stelt dat de regeling redelijk en proportioneel is, omdat er rekening wordt gehouden met bepaalde situaties van overmacht. Verder verklaart hij dat de regering zorg zal dragen wat betreft voorlichting en geeft hij aan dat studenten de mogelijkheid hebben het verhoogde collegegeld te lenen via een collegekrediet.

Wat ik hier zal behandelen is in hoeverre er juridische obstakels zijn die de uitvoering van de wet in de weg staan. Hoe groot is de kans dat studenten een juridische procedure in het gelijk worden gesteld?
Ter beantwoording van deze vraag dient allereerst gekeken te worden naar het legendarische Harmonisatiewet-arrest (HR 14-04-1989, NJ 1989, 469), dat van grote invloed is geweest op de Nederlandse rechtsorde. De Harmonisatiewet lijkt in een aantal op zichten erg op de Wet verhoging collegegeld langstudeerders. Ook in de Harmonisatiewet kregen studenten te maken met een hoger collegegeld wanneer zij langer studeerden dan zes jaar. Benadeelde studenten spanden een procedure aan wegens schending van het rechtszekerheidsbeginsel. De Hoge Raad stelde zich op het standpunt in dat een wet in formele zin niet getoetst mag worden aan fundamentele rechtsbeginselen (hoewel wel de opmerking gemaakt werd dat de Hoge Raad wet in strijd achtte met de gerechtvaardigde verwachtingen van de betrokken studenten).

Dit houdt in de praktijk in dat studenten al snel met lege handen zullen staan, omdat de rechter niet mág toetsen aan het rechtszekerheidsbeginsel. Maar er is een uitweg. Wanneer de strikte toepassing van de wet onder gegeven omstandigheden zozeer indruist tegen de fundamentele rechtsbeginselen oordeelde de Hoge Raad, dan betekent dat dat zij achterwege moet blijven. Dit wordt ook wel ‘contra legem’ werking genoemd. In de terminologie van de Hoge Raad moet sprake moet zijn van ‘niet verdisconteerde omstandigheden’ waardoor een wet in strijd komt met een fundamenteel rechtsbeginsel. Dit is het geval als de regering geen rekening heeft gehouden met bepaalde (nadelige) omstandigheden en dus geen belangenafweging heeft gemaakt. Bij de langstudeerboete heeft de regering juist wel een belangenafweging gemaakt, maar het bezuinigingsbelang zwaarder laten wegen dan het opgewekte vertrouwen bij de studenten. In de toelichting wordt zelfs gezegd dat geen enkele student als gevolg van het wetsvoorstel de komende jaren hoeft uit te vallen (of dat ook daadwerkelijk zo is, is een andere vraag).

Omdat Zijlstra dus wel een belangenafweging heeft gemaakt en het bezuinigingsbelang zwaarder laat wegen dan de belangen van studenten, zal de rechter zich terughoudend opstellen. Alleen in heel uitzonderlijke omstandigheden en in specifieke gevallen kan worden afgezien van toepassing van de wet. Het lijkt erop dat dit studenten in het algemeen dus niet zal helpen.

Iets anders dat van belang is bij de vraag of de wet rechtmatig is, is het karakter van de wet. De regeling wordt in de media veelal aangemerkt als ‘boete’. Om te kunnen spreken van een boete moet het doel van de regeling zijn gelegen in ‘een punitief karakter’. Een belangrijk beginsel in het Strafrecht is het uitdrukkelijke verbod een feit strafbaar te stellen zonder daaraan voorafgaande wettelijke strafbepaling (zoals neergelegd in bijvoorbeeld art. 1 Sv, art. 16 Gw en art. 7 EVRM). Als het dus echt om een boete gaat is kán deze niet met terugwerkende kracht ingevoerd worden (zoals nu wel het geval is). In de Memorie van Toelichting schrijft Zijlstra dat de regeling primair is ingegeven uit bezuiningsdoeleinden en daarnaast een verbetering van studierendementen beoogd wordt. Of het hier dan ook daadwerkelijk om bestraffing gaat is dus maar zeer de vraag.

Kijkend naar het Harmonisatiewet-arrest is het voor de studenten geen uitgemaakte zaak. Echter, er zijn zeker wel juridische argumenten tegen de wet te bedenken. Ik zie de uitspraak van de rechter dus met grote belangstelling tegemoet….

EDIT: inmiddels (11-7) heeft de rechter uitspraak gedaan. Hij achtte de langstudeerboete niet onrechtmatig. Het recht op het onderwijs is volgens de rechter niet aangetast. Het ziet er dus naar uit de de gewraakte maatregel van kracht blijft. Wel wordt een uitzondering gemaakt voor deeltijdstudenten, omdat het hen niet aangerekend kan worden dat zij langer over hun studie doen.

Presentatie voor het mastervak ‘Journalism studies’ .