Reportage – Joost Knaap

Ik ben nu inmiddels al meer dan een week in Rusland. Maar voordat ik aankwam in Sint Petersburg had ik een overstap van 23 uur in Kiev. Hierover zal mijn eerste reisblog gaan. Samen met Oekraïnse vrienden bezocht ik Maidan, de plek waar nog maar twee maanden gelden 100 mensen werden gedood door sluipschutters.

Maidan Nezalezjnosti (Oekraïens: Майдан Незалежності), het betekent letterlijk ‘overwinningsplein’. Al twee eerdere revoluties begonnen er, het einde van het communisme werd er ingeluid in 1991 en de Oranjerevolutie in 2004 vond er plaats. Krap twee maanden geleden was het plein opnieuw het toneel van hevige protesten tegen de pro-Russische regering van voormalig president Janoekovich. ‘Euromaidan’ heeft duidelijk zijn sporen nagelaten. Waar Maidan vroeger een drukke ontmoetingsplek was voor de inwoners van Kiev, een gewild fotografieobject voor toeristen en waar duizenden mensen inkopen deden in het ondergrondse winkelcentrum, heeft het nu meer weg van een slagveld.

Barricades van puin en autobanden zijn opgeworpen, er liggen twee uitgebrande bussen op hun kant en grote delen van het trottoir zijn verdwenen. Een voormalig hotel is zwartgeblakerd door brand, en een op de politie buitgemaakt waterkanon is total loss. Ook staan er lange rijen tenten opgesteld: nog steeds wordt Maidan bezet door demonstranten, ‘zelfverdidigingstroepen’ die gewapend met Kalashnikovs de wacht houden. Overal verpreid liggen bloemen en branden kaarsen om de 100 mensen te herdenken die hier het leven lieten, geveld door kogels van sluipschutters.

‘Kijk daar zijn de meeste slachtoffers gevallen’, Olexandr Gontar wijst naar een weg op heuvel achter het Maidan plein. Olexandr is fotograaf en bracht als koerier tijdens de protesten voedsel en medicijnen naar het plein. Volgens hem ligt het werkelijke aantal slachtoffers veel hoger dan de gerapporteerde 100. ‘Er worden nog steeds mensen vermist.’

Wanneer we de weg oplopen blijkt pas echt onder welk een kogelregen de demonstranten blootgesteld werden. Verschillende lantaarnpalen zijn doorzeefd door kogels. Op de bovenkant van een omgegooide bus staat in het Russisch geschreven ‘Pas op! Deze zijde is gevaarlijk voor kogels!’. Olexandr vertelt dat het juist de ‘gewone’ mensen zijn geweest die door de kogels geraakt zijn. ‘Het waren de docenten, IT-specialisten en kantoorbeambten. De milities hadden door dat er iets ging gebeuren en hebben op tijd dekking gezocht.’

Een man in een Kaki uniform komt op ons gepraat af. Hij is een van de ‘zelfverdedigingstroepen’.
‘Waar komt hij vandaan?’, vraagt hij achterdochtig, terwijl hij naar mij knikt. ‘Uit Nederland, oh, dan is het goed.’ En hij loopt weer verder. Een van zijn collega’s wil wel een praatje maken. Hij vertelt dat hij aanwezig was op het moment dat de menigte onder vuur werd genomen. ‘Het was een gekkenhuis, totale paniek.’ Hij is blij dat Janoekovich gevlucht is, maar staat argwanend tegenover de nieuwe regering in Kiev. Net als de andere zelfverdedigingstroepen is hij vastberaden. ‘We blijven hier net zo lang als nodig is.’

https://www.flickr.com/apps/video/stewart.swf

Studenten van de Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen aan de VU houden sinds elf uur vanochtend een gebouwdeel bezet met een sit in actie. Zij protesteren hiermee tegen bezuinigingen die volgens hen ‘een serieuze bedreiging’ vormen voor het voortbestaan van de afdeling Aardwetenschappen aan de VU. ‘De tijd van redelijkheid is voorbij: nu is het tijd voor actie.’

Het is vrij druk in de collegezaal waar de actievoerders zich verzamelen voordat ze richting de burelen van het College van Bestuur van de VU vertrekken. Meer dan 150 studenten en docenten hebben zich verzameld om instructies te krijgen. Tot op het laatste moment is de locatie en de vorm van de actie geheim gehouden. De organisatie heeft zich goed voorbereid, op het scherm wordt een plattegrond weergegeven met rode pijlen die de looproute aangeven. ‘Als we zo lopen, dan hebben we de minste kans dat we door de bewaking worden tegengehouden.’

Een docente roept dat ze met haar toegangspas een achterdeur open kan doen, om de beveiliging te snel af te zijn. Vastberaden gaan de actievoerders op weg, gewapend met megafoons een beamer. Er is zelfs een student die met stenen aan het tillen is. ‘Nee, we gaan er niet mee gooien,’ lacht hij, ‘We gaan ze juist bestuderen!’

Dat is namelijk het doel van de actie: een sit in met colleges die de hele dag doorgaan. De 150 actievoerders verzamelen zich in de gang van het College van Bestuur, dat daar aan het vergaderen is. Evy Kalkar van de actiegroep Titanic houdt een speech gericht tot het College van Bestuur. ‘Er wordt bezuinigd terwijl er twee keer zoveel studenten zijn en de staf al met de helft is ingekrompen. Zo kan het niet langer. De werkdruk is te hoog en de rek is er uit, u moet echt koers veranderen. U erkent schuld, maar u doet niets. Het enige dat we krijgen zijn laffe reacties.’ De bestuurders horen de speech vijf minuten aan, maar verlaten vervolgens het gebouw, onder boe-geroep van de studenten.

Lunch
Maarten Waterloo, docent Hydrologie, is de eerste die een college verzorgt tijdens de sit in. ‘Ik ben vorige week, buiten mijn weten “ontroosterd”,’ zegt hij ‘Ik hoorde toevallig van een student dat ik niet meer in het rooster stond. Omdat toch gewoon tentamens gehaald moeten worden en het college toch gegeven moet worden is dit toch wel een hele mooie plek om dat te doen.’

Waterloo maakt zich grote zorgen over de bezuinigingen. ‘Het kan gewoon niet dat de opleiding er niet onder zal lijden als zo’n groot gedeelte van de staf ontslagen zal worden.’

Paul Andriessen, hoogleraar Isotopen Geochemie sluit zich bij hem aan. ‘Het probleem ligt bij de verdeling van het geld. Het bestuur heeft een heel merkwaardige houding, ze zeggen “dit is nu eenmaal het model en we wijken er niet van af”, terwijl er juist naar diversiteit gekeken zou moeten worden. De boodschap van het bestuur is duidelijk: wij hebben jullie niet nodig. Er wordt helemaal niet geluisterd.’

Intussen arriveert de lunch voor het College van Bestuur. De mevrouw van de catering kijkt raar op als ze de haar trolley de gang wil inrijden en haar weg versperd ziet door de grote groep zittende studenten. ‘Nou, dan ga ik maar weer,’ zegt ze weifelend en draait haar karretje om.

Brief
In een brief aan het College van Bestuur van de VU afgelopen vrijdag probeerden de actievoerders naar eigen zeggen het bestuur met inhoudelijke argumenten te overtuigen. Nu dat niet is gelukt, is het tijd voor actie. ‘U zult zich niet kunnen verschuilen achter Den Haag, achter blunders van uw voorgangers of achter een verdeelmodel dat als een natuurwet wordt behandeld. Het doorvoeren van de reorganisatie zal uw keuze zijn. U dwingt ons hierbij tot verregaande stappen, waarbij de gevolgen dan ook uw verantwoordelijkheid zullen zijn,’ zo schrijven de ze.

Ook tijdens de sit in is de toon grimmig. Kalker: ‘We kunnen niet garanderen dat onze volgende theekransjes even vredelievend zullen zijn.’

De Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen is een van de drie bètafaculteiten van UvA en VU die samengevoegd zouden worden in de Amsterdam Faculty of Science. Dat plan is eind december afgewezen door de medezeggenschapsraden van de UvA. De universiteitsbesturen willen nu tot nauwe samenwerking komen in een ‘stevig bètacluster’.

Edit (23-3-2014): inmiddels is het bestuur van de VU aan de eisen van de actievoerders (nadat zij bij een vervolgactie een collegezaal een week bezet hadden gehouden) tegemoet gekomen.